ब्लूस्मार्ट (BluSmart) ही एक इलेक्ट्रिक टॅक्सी सेवा पुरवणारी प्रमुख कंपनी होती, जी अलिकडेच अचानक बंद पडली. या घटनेमुळे हजारो वापरकर्त्यांना धक्का बसला आहे, विशेषतः त्या ग्राहकांना ज्यांनी कंपनीच्या अ‍ॅपमधील ‘क्लोज्ड-लूप ई-वॉलेट’मध्ये पैसे ठेवले होते. ही वॉलेट प्रणाली वापरून ग्राहक टॅक्सी सेवा बुक करायचे, किंवा चार्जिंग स्टेशनचा उपयोग करायचा. मात्र आता कंपनीच बंद झाल्याने, या वॉलेटमध्ये अडकलेले पैसे परत मिळवण्याचा मार्ग कठीण झाला आहे.
क्लोज्ड-लूप वॉलेट म्हणजे काय?
क्लोज्ड-लूप वॉलेट ही एक डिजिटल पेमेंट प्रणाली आहे, ज्यामध्ये ग्राहक आपले पैसे एका विशिष्ट अ‍ॅप किंवा प्लॅटफॉर्मवरच खर्च करू शकतो. या वॉलेटचे वैशिष्ट्य म्हणजे, ते फक्त त्या कंपन्यांच्या सेवांसाठीच मर्यादित असते – उदा. BluSmart, पेटीएम फास्टॅग, किंवा अमेझॉन पे बॅलन्स. या वॉलेटमधून बँकेत पैसे ट्रान्सफर करणे शक्य नसते आणि त्याच्या वापराचे नियम पूर्णतः संबंधित कंपनीच ठरवते. त्यामुळे जेव्हा कंपनी बंद होते किंवा अडचणीत येते, तेव्हा ग्राहकांचे पैसे त्यात अडकतात आणि त्यांना कोणताही कायदेशीर किंवा आर्थिक आधार सहज मिळत नाही.
फसवणुकीचे आरोप आणि वाढलेली चिंता
ब्लूस्मार्टविरुद्ध फसवणुकीचे आरोप झाले असून, कंपनीने ग्राहकांकडून वसूल केलेले पैसे योग्य कारणाशिवाय अडकवले गेले आहेत, असा आरोप अनेक ग्राहकांनी केला आहे. कंपनीच्या आर्थिक व्यवस्थापनात अपारदर्शकता असल्याचा संशय व्यक्त केला जात आहे. यामुळे संपूर्ण ‘क्लोज्ड-लूप वॉलेट’ संकल्पनेवरच विश्वास कमी होऊ लागला आहे. इतर अनेक इलेक्ट्रिक वाहन कंपन्या आणि सेवा प्लॅटफॉर्मही असेच वॉलेट मॉडेल वापरत असल्यामुळे, ही बाब भविष्यात मोठे आर्थिक संकट निर्माण करू शकते.
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ची चौकशी सुरू
या परिस्थितीमुळे भारतीय रिझर्व्ह बँकेने लक्ष घातले असून, त्यांनी इलेक्ट्रिक वाहन चार्जिंग स्टेशन चालवणाऱ्या कंपन्या आणि अ‍ॅप-आधारित सेवांशी चर्चा सुरू केली आहे. RBI चा उद्देश स्पष्ट आहे – ग्राहकांच्या पैशांची सुरक्षितता सुनिश्चित करणे आणि भविष्यात अशी परिस्थिती पुन्हा उद्भवू नये याची व्यवस्था करणे. RBI ही चौकशी केवळ BluSmartपुरती मर्यादित ठेवत नाही, तर संपूर्ण डिजिटल वॉलेट प्रणालीचे धोरणात्मक परीक्षण करत आहे. यामुळे भविष्यात क्लोज्ड-लूप वॉलेट्ससाठी नविन नियमन किंवा नियमावली तयार होण्याची शक्यता आहे.
ग्राहकांच्या पैशांचे भवितव्य आणि संभाव्य दिलासा
BluSmart कंपनी बंद झाल्यानंतर ग्राहकांच्या वॉलेटमधील रक्कम अडकली आहे आणि ती परत मिळणार की नाही, यावर अनिश्चितता निर्माण झाली आहे. काही ग्राहकांनी यासाठी ग्राहक न्यायालयांचा मार्ग स्वीकारण्याचे ठरवले आहे, तर काही थेट RBI आणि ग्राहक तक्रार निवारण यंत्रणांकडे पोहोचले आहेत. दरम्यान, RBI ची चौकशी ही एक सकारात्मक पाऊल मानले जात आहे. त्यामुळे भविष्यात कोणत्या तरी स्वरूपात या ग्राहकांना दिलासा मिळेल, अशी आशा आहे.
नवीन धोरणाची गरज आणि शिफारस
या संपूर्ण प्रकरणावरून एक गोष्ट स्पष्ट होते – क्लोज्ड-लूप वॉलेट्ससाठी वेगळ्या आणि कडक नियमांची आवश्यकता आहे. ग्राहकांनी पैसे ज्या प्लॅटफॉर्मवर ठेवतात, त्या प्लॅटफॉर्मवर विश्वास ठेवणे आवश्यक असते. पण जर कंपनी अपारदर्शक असेल किंवा आर्थिक अडचणीत असेल, तर त्या विश्वासाचा गैरफायदा घेतला जातो. त्यामुळे RBI आणि सरकारने अशा डिजिटल वॉलेट्ससाठी बँक हमी, निधी रिफंड गॅरंटी आणि तातडीच्या निवारणाची यंत्रणा लागू करणे आवश्यक आहे.