शेन्झेन शहराची कथा ही विकास आणि परिवर्तनाची एक प्रेरणादायी कहाणी आहे. चीनमधील हे शहर केवळ ४५ वर्षांपूर्वीपर्यंत एक साधं मासेमारीचं गाव होतं. मात्र १९८० साली येथे स्थापन झालेल्या ‘स्पेशल इकॉनॉमिक झोन’ (SEZ) मुळे शेन्झेनमध्ये औद्योगिक क्रांती घडून आली. चीन सरकारने या शहरात उद्योजकतेला चालना देण्यासाठी करसवलती, परदेशी गुंतवणूक आकर्षित करणारे धोरण, आणि इन्फ्रास्ट्रक्चर विकासावर भर दिला. यामुळे अगदी काही दशकांत शेन्झेनने जागतिक उत्पादन केंद्र म्हणून स्वतःचं स्थान निर्माण केलं.
शेन्झेनचं भौगोलिक स्थानही त्याच्या यशात निर्णायक ठरलं. हाँगकाँगच्या जवळ असल्यामुळे आंतरराष्ट्रीय व्यापार सुलभ झाला. तसंच, चीनच्या धोरणात्मक योजनांमुळे जगभरातील गुंतवणूकदार, स्टार्टअप्स, आणि तंत्रज्ञान कंपन्यांना येथे व्यवसाय सुरू करण्यासाठी पोषक वातावरण मिळालं. यामुळे शेन्झेन आज ‘चायना’ची सिलिकॉन व्हॅली म्हणून ओळखलं जातं. हुवावे, वनप्लस, डीजेआय (DJI) यांसारख्या तंत्रज्ञान दिग्गजांच्या मुख्यालयांचं हे ठिकाण आहे.
आनंद महिंद्रांचा दृष्टिकोन: भारतासाठी शेन्झेनसारख्या शहरांची गरज
भारत सध्या जगातील पाचव्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था असून तिसऱ्या क्रमांकावर पोहोचण्याचं स्वप्न बघत आहे. या दिशेने वाटचाल करताना विविध मतप्रवाह समोर येतात – कोणीतरी ७० तास आठवड्याला काम करण्याचं म्हणतो, तर कोणीतरी अधिक स्पर्धात्मक धोरणांचा आग्रह धरतो. मात्र, महिंद्रा ग्रुपचे अध्यक्ष आनंद महिंद्रा यांनी या चर्चेत वेगळा दृष्टिकोन मांडला आहे – भारताला शेन्झेनसारख्या शहरांची आवश्यकता आहे.
सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म ‘एक्स’वर त्यांनी “It’s time for a Shenzhen equivalent city in India” असं स्पष्टपणे म्हटलं. यामध्ये त्यांनी एका छोट्या गावाचं तंत्रज्ञानाच्या महाशक्तीत रूपांतर कसं शक्य आहे, हे दाखवून दिलं. त्यांच्या मते, मोठ्या शहरांमध्येच नव्हे, तर लहान गावांमध्येही नवउद्योगाला वाव देणं गरजेचं आहे. शेन्झेनने जसं स्थानिक व जागतिक पातळीवर आर्थिक प्रगती साधली, तसं भारतातही शक्य आहे, जर योग्य धोरणं, गुंतवणूक, आणि नियोजन असेल.
भारताला गरज आहे नव्या औद्योगिक केंद्रांची
भारतातील सध्याची आर्थिक वाढ महानगरांपुरती मर्यादित असल्याचं चित्र दिसून येतं. दिल्ली, मुंबई, बेंगळुरू, हैदराबाद यांसारख्या शहरांमध्येच उद्योगांची प्रगती अधिक आहे. मात्र, जर भारताला खऱ्या अर्थाने आर्थिक महासत्ता व्हायचं असेल, तर केवळ महानगरांवर अवलंबून न राहता, छोट्या गावांचा औद्योगिक विकास करणं अत्यंत आवश्यक आहे. शेन्झेनच्या यशापासून आपण हे शिकू शकतो की, योग्य नियोजन, धोरण, आणि आर्थिक प्रोत्साहन मिळाल्यास कोणतंही गाव जागतिक व्यासपीठावर स्थान मिळवू शकतं.
सरकारने स्टार्टअप इंडिया, मेक इन इंडिया, डिजिटल इंडिया यांसारख्या उपक्रमांद्वारे एक सकारात्मक पायाभूत ढांचा निर्माण केला आहे. पण हे उपक्रम महानगरांपुरते मर्यादित न राहता लहान शहरांमध्येही राबवले गेले पाहिजेत. त्या ठिकाणी लॉजिस्टिक्स, शिक्षण, प्रशिक्षण सुविधा आणि वित्तीय सहकार्य मिळाल्यास, अनेक शेन्झेनसारख्या कथा भारतात घडू शकतात.
शेन्झेनची प्रेरणा: भारतासाठी नवा विकास मॉडेल
शेन्झेनची यशोगाथा केवळ एक शहराचं यश नाही, तर ती धोरण, नेतृत्व आणि धाडसी पावलं यांचा परिणाम आहे. भारतासाठी हे मॉडेल अत्यंत प्रेरणादायी ठरू शकतं. देशातील विविध राज्यांमध्ये विशिष्ट उद्योगधंद्यांवर लक्ष केंद्रित करून ‘स्पेशल इकॉनॉमिक झोन’ उभारले जाऊ शकतात. उदाहरणार्थ, पूर्व महाराष्ट्रातील गडचिरोलीसारख्या दुर्गम भागात सौरऊर्जेवर आधारित उद्योग विकसित करता येतात, किंवा विदर्भात टेक्सटाइल हब तयार करता येतो.
एकेकाळी मासे पकडणाऱ्या लोकांचं छोटं गाव आज जगभरातील टेक्नॉलॉजी उद्योजकांसाठी हॉटस्पॉट बनलं आहे – ही बाब भारतातील प्रत्येक जिल्ह्याला, गावाला, आणि युवकाला प्रेरणा देणारी आहे. शेन्झेनने दाखवलेला मार्ग भारतालाही समृद्धीच्या दिशेने नेऊ शकतो, जर आपणही त्या दिशेने ठाम पावलं टाकली.