भारतीय रेल्वे ही जगातील सर्वात व्यापक आणि गतिशील वाहतूक यंत्रणांपैकी एक आहे. भारतात दररोज कोट्यवधी प्रवासी रेल्वेच्या माध्यमातून प्रवास करत असतात, आणि ही व्यवस्था केवळ प्रवाशांच्याच नव्हे, तर औद्योगिक आणि आर्थिक घडीही सांभाळते. आज आपण भारतीय रेल्वेबाबत काही महत्वाचे, माहितीपूर्ण आणि आश्चर्यकारक आकडे पाहणार आहोत:
भारतीय रेल्वेची सुरुवात आणि आजचं स्वरूप
भारतातील रेल्वे प्रवासाची सुरुवात १६ एप्रिल १८५३ रोजी मुंबई ते ठाणे या मार्गावर पहिल्या प्रवासी गाडीने झाली. आज, सुमारे १७० वर्षांनंतर, भारतीय रेल्वेचं जाळं ६८,५८४ किलोमीटरपेक्षा अधिक लांबीचं असून ते जगात चौथ्या क्रमांकाचं सर्वात मोठं रेल्वे नेटवर्क आहे.
सध्या धावणाऱ्या गाड्यांची संख्या किती?
भारतातील रेल्वे व्यवस्थेमध्ये सध्या एकूण २२,५९३ गाड्या धावत आहेत, यामध्ये:
-
१३,४५२ प्रवासी गाड्या
-
उर्वरित गाड्या मालवाहतुकीसाठी (Goods Trains) वापरल्या जातात.
ही संख्या वेळोवेळी वाढत किंवा घटत असते, कारण रेल्वे नवनवीन मार्गांवर गाड्या सुरू करते, तर काही जुने मार्ग बंद करते.
दररोज किती प्रवासी रेल्वेने प्रवास करतात?
भारतीय रेल्वे ही एक किफायतशीर आणि सुरक्षित प्रवासाची साधनं म्हणून ओळखली जाते. त्यामुळे दररोज सरासरी २.४० कोटीहून अधिक प्रवासी भारतीय रेल्वेमार्फत प्रवास करतात. ही संख्या इतकी मोठी आहे की, ती अनेक देशांच्या एकूण लोकसंख्येपेक्षा जास्त आहे!
दैनंदिन गाड्यांची हालचाल आणि स्थानकं
२०२३-२४ या आर्थिक वर्षात, भारतीय रेल्वेने दररोज १३,१९८ प्रवासी गाड्या राबवल्या. या गाड्या ७,३२५ हून अधिक रेल्वे स्थानकांवरून जातात, जे भारताच्या विविध भागांना एकमेकांशी जोडतात.
मालवाहतूक – अर्थव्यवस्थेचा कणा
फक्त प्रवाशांचा प्रवासच नव्हे, तर भारतीय रेल्वेची मालवाहतूक व्यवस्था सुद्धा अत्यंत कार्यक्षम आहे. दररोज सुमारे ८,००० मालगाड्या, ३० लाख टनांहून अधिक औद्योगिक, कृषी आणि व्यापारी माल देशभरात वाहून नेतात. ही वाहतूक कोळसा, गहू, सीमेंट, खते आणि इतर आवश्यक वस्तूंनी भरलेली असते.
वंदे भारत एक्स्प्रेस – आधुनिकतेची झलक
भारतीय रेल्वेचा चेहरा बदलण्यात ‘वंदे भारत’ या सेमी-हायस्पीड गाड्यांचा मोलाचा वाटा आहे. सध्या देशात ६९ वंदे भारत ट्रेन धावत आहेत, ज्या १३६ विविध मार्गांवर प्रवास करत आहेत. या गाड्यांमुळे प्रवाशांना अधिक वेगवान, आरामदायक आणि आधुनिक अनुभव मिळतो.
चिनाब पूल – अभियांत्रिकीचं आश्चर्य
रेल्वे नेटवर्कचा विस्तार केवळ शहरांपुरता मर्यादित नाही. अलीकडेच जम्मू-काश्मीरमधील चिनाब नदीवर उभारण्यात आलेल्या जगातील सर्वात उंच रेल्वे पूलाचं उद्घाटन करण्यात आलं. त्याचबरोबर, पंतप्रधान मोदींनी कटरा ते श्रीनगर मार्गावर वंदे भारत एक्स्प्रेसला हिरवा झेंडा दाखवून त्या भागातील कनेक्टिव्हिटीला चालना दिली.
सततचा विकास आणि सुधारणा
भारतीय रेल्वे ही एक सतत बदलत आणि विकसित होत असलेली व्यवस्था आहे. नव्या मार्गांचा समावेश, जुन्या मार्गांचे आधुनिकीकरण, तांत्रिक सुधारणा आणि सुविधा वाढवण्यावर रेल्वेने भर दिला आहे.