दुबईतून भारतात सोन्याची तस्करी : कारणे आणि परिणाम
दुबईतून सोन्याची तस्करी का केली जाते?
भारतात सोन्याची मागणी प्रचंड आहे, परंतु त्यावर मोठ्या प्रमाणात कर आणि शुल्क लावले जातात. दुसरीकडे, दुबई आणि अन्य आखाती देशांमध्ये सोन्याचे दर तुलनेने कमी आहेत कारण तिथे कराची रचना सोपी आणि अनुकूल आहे. या दोन देशांतील सोन्याच्या किमतीत मोठा फरक असल्यामुळे भारतात तस्करी मोठ्या प्रमाणात होत असते. तस्कर दुबईतून स्वस्तात सोने खरेदी करून ते भारतात विकतात आणि प्रचंड नफा मिळवतात.
दुबईत सोने स्वस्त का आहे?
दुबईला ‘गोल्ड सिटी’ म्हणून ओळखले जाते कारण येथे सोन्याचा व्यापार मोठ्या प्रमाणावर होतो आणि तो करसवलतीमुळे अधिक फायदेशीर ठरतो. दुबईत सोने स्वस्त असण्याची प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- आयात शुल्क नाही – दुबईत सोन्यावर कोणतेही आयात शुल्क नाही, तर भारतात ते 15% आहे.
- VAT कमी आहे – दुबईत फक्त 5% VAT आहे, तर भारतात GSTसह इतरही कर लागतात.
- थेट कर नाहीत – दुबईमध्ये उत्पन्नावर कोणताही थेट कर लागत नाही, त्यामुळे व्यापारासाठी हे अधिक आकर्षक ठिकाण ठरते.
- व्यापक व्यापार केंद्र – दुबई जागतिक सोन्याच्या व्यापाराचे प्रमुख केंद्र आहे, जिथे मोठ्या प्रमाणावर सोने विकले जाते आणि त्यामुळे दर तुलनेने कमी राहतात.
भारतात सोन्याची किंमत अधिक का आहे?
भारतात सोन्याच्या किमती अधिक असण्यामागे अनेक कारणे आहेत. त्यातील प्रमुख कारण म्हणजे कर आणि आयात शुल्क. भारतात सोन्याच्या आयातीवर मोठ्या प्रमाणात कर आकारला जातो, जो सरकारच्या महसूल उत्पन्नाचा महत्त्वाचा भाग आहे. सध्या भारतात 24 कॅरेट सोन्याची किंमत ₹87,000 ते ₹88,000 प्रति 10 ग्रॅम आहे, तर दुबईत ती ₹82,000 आहे. हा ₹5,000 ते ₹6,000 चा फरक मोठा आहे.
भारत सरकार सोन्याच्या आयातीवर खालील शुल्क आणि कर लावते:
- मूलभूत आयात शुल्क (BCD) – 10%
- अतिरिक्त आयात शुल्क आणि अधिभार – 3.75%
- GST (वस्तू आणि सेवा कर) – 3%
- मेकिंग चार्ज – दागिन्यांसाठी 5% ते 28% पर्यंत
या सर्व करांमुळे भारतीय बाजारात सोन्याचे दर वाढतात, आणि त्यामुळे दुबईहून सोन्याची तस्करी फायदेशीर ठरते.
तस्करी कशी केली जाते?
सोन्याची तस्करी अनेक मार्गांनी केली जाते. तस्कर मोठ्या प्रमाणावर सोने खरेदी करतात आणि प्रवाशांच्या माध्यमातून ते भारतात आणतात. या प्रवाशांना ‘खेचर’ (Carrier) म्हटले जाते, आणि त्यांना मोठ्या पैशांचे आमिष दाखवले जाते. कस्टम अधिकाऱ्यांना चकवा देण्यासाठी तस्कर विविध क्लृप्त्या वापरतात:
- सोन्याचे तुकडे कपड्यांमध्ये, बूटांमध्ये, बेल्टमध्ये किंवा शरीरावर लपवले जातात.
- इलेक्ट्रॉनिक वस्तू, खेळणी, चॉकलेट बॉक्स किंवा इतर वस्तूंत सोन्याचे बार लपवले जातात.
- काही वेळा सोन्याची पावडर बनवून ती अन्य वस्तूंमध्ये मिसळून आणली जाते.
- हवेतून प्रवास करण्याव्यतिरिक्त बांगलादेश, नेपाळ, श्रीलंका आदी मार्गांद्वारेही मोठ्या प्रमाणावर सोने भारतात आणले जाते.
सरकारने घेतलेल्या उपाययोजना
भारत सरकारने सोन्याच्या तस्करीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कडक उपाययोजना केल्या आहेत. डायरेक्टरेट ऑफ रेव्हेन्यू इंटेलिजन्स (DRI) आणि सीमाशुल्क विभाग सतत कारवाई करत असतात. मोठ्या विमानतळांवर आणि बंदरांवर कस्टम तपासणी अधिक कठोर केली गेली आहे. तस्करी करणाऱ्या व्यक्तींवर कठोर कायदेशीर कारवाई केली जाते आणि त्यांना मोठ्या दंडासह तुरुंगवासाची शिक्षा होऊ शकते.
तथापि, या कठोर कारवायांमुळेही तस्करी पूर्णपणे थांबलेली नाही. उलट, तस्कर नवनवीन मार्ग शोधून त्यांचा गोरखधंदा सुरू ठेवतात. त्यामुळे भारत सरकारला सोन्याच्या आयात शुल्काबाबत पुनर्विचार करण्याची गरज आहे, जेणेकरून अधिकृत मार्गाने सोन्याची आयात वाढेल आणि तस्करीचे प्रमाण कमी होईल.