Air India क्रॅशमध्ये २९७ मृत्यू; १ कोटींची भरपाई पुरेशी ठरेल का? विमा कंपनी काय म्हणते?

अहमदाबादमध्ये १२ जून २०२५ रोजी घडलेल्या एअर इंडिया ड्रीमलाइनर अपघातानंतर, देशभरात केवळ मानवी हानीवरच नव्हे तर विमा आणि नुकसानभरपाईच्या मुद्यांवरही चर्चेला उधाण आलं आहे. या अपघातात जवळपास २९७ जणांचा मृत्यू झाल्याने, ही घटना भारतातीलच नव्हे तर जगातील एक गंभीर विमान दुर्घटना ठरली आहे. आता यामध्ये सर्वाधिक महत्त्वाचा प्रश्न हा आहे—या दुर्घटनेची नुकसानभरपाई कोण देणार?

टाटा समूहाची तत्काळ मदत – १ कोटींची भरपाई

एअर इंडियाची मालकी असलेल्या टाटा ग्रुपने तात्काळ पुढाकार घेत, या अपघातात मृत्युमुखी पडलेल्या प्रत्येक प्रवाशाच्या कुटुंबियांना १ कोटी रुपयांची भरपाई जाहीर केली आहे. याशिवाय, जखमी प्रवाशांच्या उपचारांचा खर्चही टाटा समूह उचलणार आहे, असा अधिकृत बयान प्रसिद्ध करण्यात आलाय.

या निर्णयामुळे आर्थिकदृष्ट्या काही प्रमाणात मदत मिळेल, पण प्रश्न उरतो तो विमानाच्या आणि अन्य हानीच्या विमा दाव्यांचा.

विमा संरचना – विमानाचाही विमा उतरवलेला होता

या अपघातातील विमान हे बोईंग ७८७-८ ड्रीमलाइनर (VT-ABN) होते, जे २०१३ मध्ये सेवेत दाखल झालं होतं. या विमानाचा विमा २०२१ मध्ये सुमारे ११.५ कोटी डॉलर्स (साधारण ₹९६० कोटी) इतक्या रकमेचा काढण्यात आला होता.

हाउडेन इंडिया कंपनीचे सीईओ अमित अग्रवाल यांच्या मते, विम्याचा कव्हरेज फक्त विमानाच्या चौकटीपुरता मर्यादित नसून, त्यात संपूर्ण यंत्रणा, सुटे भाग, उपकरणं आणि संभाव्य जबाबदारीचे (liability) दावे यांचाही समावेश असतो.

विमा दावे कसे ठरतात?

विमानाचा अपघात पूर्ण स्वरूपात झाल्याने **पूर्ण नुकसानभरपाई (total loss claim)**ची प्रक्रिया राबवली जाईल. विमा रक्कम निश्चित करताना विमाने ज्या किमतीला विमाधारक कंपनीकडून मूल्यांकन केली जातात (Insured Declared Value – IDV), त्यानुसार भरपाई केली जाते.

या प्रकरणात, विमा रक्कम विमानाच्या वय, डिझाइन, सध्याच्या किंमती आणि वापराच्या स्थितीवर आधारित आहे. नुकसान भरपाईची प्रक्रिया विमाधारक कंपनी (Air India) आणि विमा प्रदात्यांमध्ये ठरलेल्या अटींवर अवलंबून असेल.

कोण भरतो एवढा मोठा विमा खर्च?

एअर इंडिया सारख्या मोठ्या विमान कंपन्यांचे विमा संरक्षण ‘फ्लीट बेसिसवर’ घेतले जाते. म्हणजेच, सर्व विमानांसाठी एकत्रित विमा योजनेची रचना केली जाते.

इन्शुरन्स ब्रोकर्स असोसिएशन ऑफ इंडिया (IBAI) चे अध्यक्ष नरेंद्र भरिंदवाल यांच्या मते, एवढ्या मोठ्या विम्याची जोखीम कोणतीही एक विमा कंपनी एकहाती उचलत नाही. त्याऐवजी हा विमा जगभरातील विविध पुनर्विमा (Reinsurance) कंपन्यांमध्ये विभागला जातो.

उदाहरणार्थ:

• ८० ते ९० टक्के जोखीम विविध पुनर्विमा कंपन्या उचलतात.

• एखादी मुख्य कंपनी १०-१५% जोखीम घेते, तर उर्वरित १.५-२% हिस्से अन्य छोट्या कंपन्यांमध्ये विभागले जातात.

यामुळे एकाच घटनेने कोणत्याही एका कंपनीवर संपूर्ण भार येत नाही, आणि विमाधारक संस्थेला निश्चित रक्कम मिळण्याची शक्यता वाढते.

विमाधारकांना कोणते हक्क मिळतात?

1. प्रवाशांच्या कुटुंबीयांना नुकसान भरपाई – ही भरपाई दोन स्तरांवर दिली जाते:

   • विमान कंपनीकडून थेट (जसे टाटा समूहाने १ कोटी जाहीर केले).

   • विमा कंपनीकडून “Liability Coverage” अंतर्गत.

2. मालमत्तेचे नुकसान – वसतिगृहात झालेल्या हानीबाबतही विमा दावे सादर केले जातील.

3. सरकारी हस्तक्षेप – जर विमा भरपाई पुरेशी नसल्याचे सिद्ध झाले, तर सरकार किंवा एअर इंडिया विशेष मदतीचा निर्णय घेऊ शकतात.