भारताला जागतिक स्मार्टफोन उत्पादन साखळीत महत्त्वाचे स्थान प्राप्त होत असून, विशेषतः आयफोनच्या उत्पादनामध्ये देशाने मोठी झेप घेतली आहे. ॲपलने चीनवरील अवलंबित्व कमी करत भारतीय उत्पादन क्षेत्रावर लक्ष केंद्रीत केले आहे. या धोरणामुळे भारत आता अमेरिकन बाजारात विक्रीसाठी लागणाऱ्या आयफोनच्या निर्मितीचे केंद्र बनणार आहे. हे पाऊल भारताच्या “मेक इन इंडिया” उपक्रमासाठी मोठा यशाचा टप्पा ठरणार आहे.
चीनमधून भारताकडे स्थलांतराचे कारण
अमेरिका आणि चीन यांच्यातील व्यापारी संघर्ष आणि राजकीय तणाव यामुळे ॲपलसारख्या बहुराष्ट्रीय कंपन्यांनी चीनवरील उत्पादन अवलंबित्व कमी करण्याचा निर्णय घेतला आहे. अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी लागू केलेल्या नव्या टॅरिफ धोरणामुळे ॲपलसाठी चीनमधून अमेरिका बाजारासाठी उत्पादन करणे अधिक महागडे ठरते आहे. यामुळे भारत एक स्वस्त, स्थिर आणि धोरणात्मक दृष्टिकोनातून फायदेशीर पर्याय बनतो आहे.
भारतातील उत्पादन केंद्रे आणि प्रमुख भागीदार
भारतामध्ये ॲपलने फॉक्सकॉन, टाटा इलेक्ट्रॉनिक्स आणि इतर मॅन्युफॅक्चरिंग कंपन्यांसोबत भागीदारी केली आहे. तामिळनाडू आणि कर्नाटकमधील कारखाने आयफोन उत्पादनासाठी महत्त्वाचे ठरले आहेत. बेंगळुरूमधील फॉक्सकॉनचा नवीन प्लांट या महिन्याच्या अखेरीस सुरू होण्याची शक्यता असून, त्याची वार्षिक उत्पादन क्षमता सुमारे २ कोटी युनिट्स इतकी असेल. या प्रकल्पामुळे देशात रोजगारनिर्मितीसही चालना मिळेल.
निर्यातीत भारताची झपाट्याने वाढ
मार्च २०२४ मध्ये फॉक्सकॉनने एकट्याने १.३१ अब्ज डॉलर्सचे आयफोन निर्यात केले, जे आतापर्यंतचे सर्वाधिक आहे. टाटानेही आयफोन निर्यातीमध्ये ६३% वाढ नोंदवली असून ती ६१२ दशलक्ष डॉलर्सवर पोहोचली आहे. मार्च २०२४ ते मार्च २०२५ या आर्थिक वर्षात भारतात एकूण २२ अब्ज डॉलर्सचे आयफोन तयार करण्यात आले, आणि त्यापैकी १७.४ अब्ज डॉलर्सच्या आयफोनची निर्यात करण्यात आली. यामुळे स्पष्ट होते की, जगभर विकल्या जाणाऱ्या प्रत्येक पाच आयफोनपैकी एक भारतात तयार होतो.
भारताचा फायदेशीर उत्पादन पर्याय म्हणून उदय
भारतात चीनच्या तुलनेत मजुरीचे खर्च कमी आहेत, शिवाय सरकारकडून ‘मेक इन इंडिया’ व ‘प्रॉडक्शन लिंक्ड इनिशिएटिव्ह’ (PLI) यांसारख्या योजनांच्या माध्यमातून आर्थिक प्रोत्साहन दिले जाते. यामुळे उत्पादन खर्च कमी होतो आणि फायदेशीर निर्यात शक्य होते. स्थानिक उत्पादनामुळे आयात शुल्कही वाचतो, ज्याचा थेट लाभ ॲपल आणि ग्राहकांना मिळतो.
नजिकच्या भविष्यातील परिणाम आणि धोरणात्मक महत्त्व
ॲपलच्या या निर्णयामुळे भारताला जागतिक तंत्रज्ञान उद्योगात अधिक महत्त्व प्राप्त होणार आहे. यामुळे केवळ उत्पादन वाढणार नाही, तर भारतात उच्च कौशल्य असलेली कामगारसंख्या वाढेल, स्थानिक पुरवठा साखळी मजबूत होईल आणि देशाचा आर्थिक विकास साधण्यात मदत होईल. यासोबतच भारत आता जागतिक तंत्रज्ञान उत्पादनात ‘चीन प्लस वन’ धोरणाचा प्रमुख आधार बनत आहे.