2000 Rs Notes : नोटबंदी झाल्यानंतर सर्वाधिक चर्चेत आलेला विषय हा 2 हजार रूपयांच्या नोटा होता. या नोटेबाबत बाजारात बरेच तर्क लावले गेले. दरम्यान आता ही नोट मार्केटमधून गायब झाली आहे.
वास्तविक सहा वर्षांपूर्वी झालेल्या नोटाबंदीनंतर बरेच काही बदलले आहे. डिजिटल पेमेंट हा समाजातील प्रत्येक घटकातील लोकांच्या जीवनाचा एक भाग बनला आहे. आणखी एक मनोरंजक ट्रेंड दिसून आला आहे की 2000 रुपयांच्या चलनी नोटा क्वचितच दिसतात. या नोटा 2016 च्या शेवटी नोटाबंदीनंतर बाजारात आणण्यात आल्या होत्या. या गुलाबी नोटा गेल्या कुठे हा प्रश्न आहे.
RBI ने 2000 च्या नोटा कधी आणल्या?
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 8 नोव्हेंबर 2016 च्या रात्री 500 आणि 1000 रुपयांच्या सर्व नोटा अवैध असल्याची घोषणा केली होती. काळा पैसा, बनावट नोटांना आळा घालणे आणि डिजिटल व्यवहारांद्वारे कॅशलेस अर्थव्यवस्था निर्माण करणे हा त्याचा उद्देश होता. या चलनी नोटांच्या जागी आरबीआयने 500 आणि 2000 रुपयांच्या नव्या नोटा बाजारात आणल्या.
2000 रुपयांच्या नोटेने कोणता उद्देश साधला?
रिझर्व्ह बँकेने ज्या नोटा वापरण्यास बंदी घातली होती, त्या नोटा बदलणे हा त्याचा उद्देश होता. आरबीआयला विश्वास होता की 2000 रुपयांच्या नोटेमुळे चलनातून काढून टाकलेल्या नोटांच्या मूल्याची भरपाई करणे सोपे होईल.
सोप्या भाषेत सांगायचे तर, आरबीआयला अर्थव्यवस्थेत नवीन नोटांचा ट्रेंड लवकरच सुरू करायचा होता. नोटाबंदीची घोषणा झाली तेव्हा चलनात असलेल्या एकूण चलनी नोटांपैकी ५०० आणि १००० रुपयांच्या नोटांचा वाटा ८० टक्क्यांहून अधिक होता. एवढ्या उच्च मूल्याच्या नोटांच्या जागी एका रात्रीत इतर नोटा आणणे फार कठीण होते. आरबीआयचे करन्सी प्रेस रात्रंदिवस काम करूनही ते सोपे नव्हते.
एखादी व्यक्ती त्याच्या खात्यातून किती रक्कम काढू शकते यावर मर्यादा निश्चित केल्याने मदत झाली आहे. तसेच, 2000 रुपयांच्या नोटांच्या तुलनेत कमी नोटांची गरज होती. खरेतर, 31 मार्च 2017 पर्यंत, चलनात असलेल्या नोटांच्या एकूण मूल्यामध्ये रु. 2000 च्या नोटांचा वाटा 50.2% होता.
2000 च्या नोटा चलनात आल्या आहेत का?
नाही, पण त्यांचे संचलन खूप कमी झाले आहे. कारण RBI ने FY20, FY21 आणि FY22 मध्ये 2000 रुपयांची एकही नोट छापली नाही. आरबीआयच्या वार्षिक अहवालातून ही माहिती मिळाली आहे. यामुळे 31 मार्च 2022 रोजी चलनात असलेल्या एकूण नोटांच्या मूल्यात 2000 रुपयांच्या नोटांचा वाटा केवळ 13.8 टक्के होता.
आरबीआयनेही या नोटा चलनातून काढून टाकण्यास सुरुवात केली आहे. त्यामुळे गेल्या काही वर्षांत या नोटांच्या संख्येत कमालीची घट झाली आहे. FY20 च्या शेवटी 2000 च्या नोटांची संख्या 274 कोटी होती, जी FY22 च्या शेवटी 214 कोटींवर आली.
RBI ने 2000 च्या नोटांची छपाई का बंद केली?
2000 रुपयांच्या नोटा चलनात आणल्याने लोकांचा गोंधळ उडाला. कारण नोटाबंदीच्या काळात RBI ने चलनातून 1000 रुपयांच्या नोटा काढून टाकल्या होत्या. तेव्हा लोकांना 2000 रुपयांच्या नोटा चलनात आणण्याचा अर्थ समजला नाही. उच्च मूल्याच्या नोटा साठवण्यासाठी वापरल्या जातात. कारण ते सहजपणे साठवले जाऊ शकतात.
2000 रुपयांच्या नोटांची संख्या कमी झाल्यामुळे आरबीआयला त्यांच्यामध्ये दीर्घकालीन पर्याय दिसत नसल्याचे दिसते.
2000 च्या नोटा लवकरच चलनात येणार?
RBI ने FY20 च्या सुरुवातीपासून 2000 रुपयांच्या नोटांची छपाई केली नसल्यामुळे, तज्ञांचा असा विश्वास आहे की मध्यवर्ती बँक पुन्हा त्यांची छपाई सुरू करणार नाही. विशेषतः जेव्हा सरकारचे लक्ष काळ्या पैशाला आळा घालण्यावर असते.